جاسوسي او دجاسوس شرعي حکم :
جاسوسي په خپل ذات کې یو اخلاقي جرم ،کریه او ناسم کار دی ،ځکه جاسوس یا استخباراتي کارکن هغه څوک وي، چې دیوه چا هغه اسرار یا رازونه چې هغه یې نه غواړې چې ښکاره شي ،ښکاره کوي اوعام خلک یا کومه مغرضه ځانګړې اداره ترې خبروي ،خو کله داسې هم کیږي چې ورته دیوه مسلمان مشر اړتیا هم پیدا شي چې صورت کې مشروعیت پیدا کړي .
دلته به یې مونږ شرعي خوا وسپړواو دا به روښانه کړوچې جاسوس څوک دی ،جاسوسي شریعت کې کوم حیثیت لري او دجاسوس سزا څه شئ ده ؟
تجسس:
دتجسس دلغوي معني په باب د (المصباح المنير )مصنف داسې لیکي چې :التَّجَسُّسُ لُغَةً : تَتَبُّعُ الأَخْبَارِ ، يُقَالُ : جَسَّ الأَخْبَارَ وَتَجَسَّسَهَا : إِذَا تَتَبَّعَهَا ، وَمِنْهُ الْجَاسُوسُ ، لأَنَّهُ يَتَتَبَّعُ الأَخْبَارَ وَيَفْحَصُ عَنْ بَوَاطِنِ الأُمُورِ ، ثُمَّ اُسْتُعِيرَ لِنَظَرِ الْعَيْنِ (1) . وَلا يَخْرُجُ الْمَعْنَى الاصْطِلاحِيُّ عَنِ الْمَعْنِيِّ اللُّغَوِيِّ .
یعنې جاسوسي دپیښواودخلکو پټو خبرو پسې تپ وتلاش ته ویل کیږي ،جاسوس هم د تجسس نه ماخوذ دی ،ځکه دا هم دخلکو پټو خبرو او رازو نو پسې کوښښ کوي ،ددې مفهوم نه پس دهغو مفاهیمو اومشاهداتو لپاره استعاره شو،چې په سترګو کتل کیږي ،چې سربیره پردې اصطلاحي معنی یې له لغوي معنی څخه خارج نده ،بلکې تقارب او ورته والی سره لري .
هغه الفاظ چې دتجسس مفهوم افاده کوي دادي :
أ-التَّحَسُّسُ :
2 - التَّحَسُّسُ هُوَ : طَلَبُ الْخَبَرِ ، يُقَالُ : رَجُلٌ حَسَّاسٌ لِلأَخْبَارِ أَيْ : كَثِيرُ الْعِلْمِ بِهَا ، وَأَصْلُ الإِحْسَاسِ : الإِبْصَارُ ، وَمِنْهُ قَوْله تَعَالَى : { هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ } (سورة مريم / 98) أَيْ : هَلْ تَرَى، ثُمَّ اُسْتُعْمِلَ فِي الْوِجْدَانِ وَالْعِلْمِ بِأَيِّ حَاسَّةٍ كَانَتْ،
یعنې تحسس هم لکه دتجسس معنی ورکوي ،ځکه تحسس دخبر طلب ته وایې او همدا مفهوم په تجسس کې شته ،یا لکه چې ویل کیږي دا سړی په معلوماتو راټولوکې ډیر حساس دی یعنې پدې باب کې یې معلومات ډیردي ،چې همدا په قرآن کریم کې هم مستعمل دی .
وَقَدْ قُرِئَ قَوْله تَعَالَى : { وَلا تَجَسَّسُوا } (سورة الحجرات / 12 .) بِالْحَاءِ " وَلا تَحَسَّسُوا " قَالَ الزَّمَخْشَرِيُّ : وَالْمَعْنَيَانِ مُتَقَارِبَانِ ، وَقِيلَ : إِنَّ التَّجَسُّسَ غَالِبًا يُطْلَقُ عَلَى الشَّرِّ ، وَأَمَّا التَّحَسُّسُ فَيَكُونُ غَالِبًا فِي الْخَيْرِ (المصباح المنير ، وتفسير الزمخشري 3 / 5018 .) .
په قرآن کریم کې د((ولا تجسسوا )کلمه راغلې او دجیم پر ځای یې (حاء)هم یو قرائت دی ،(ولاتحسسوا)دزمحشري په آند دواړه یوه معنی ورکوي او بل نظر دادی چې (تجسس)غالباًپه شراو بد ځای کې کارول کیږې او(تحسس)غالباً په خیر اوښه ځای کې استعمالیږي .
ب - التَّرَصُّدُ :
3 - التَّرَصُّدُ : الْقُعُودُ عَلَى الطَّرِيقِ ، وَمِنْهُ الرَّصَدِيُّ : الَّذِي يَقْعُدُ عَلَى الطَّرِيقِ يَنْظُرُ النَّاسَ لِيَأْخُذَ شَيْئًا مِنْ أَمْوَالِهِمْ ظُلْمًا وَعُدْوَانًا (المصباح المنير .) . فَيَجْتَمِعُ التَّجَسُّسُ وَالتَّرَصُّدُ فِي أَنَّ كُلا مِنْهُمَا تَتَبُّعُ أَخْبَارِ النَّاسِ ، غَيْرَ أَنَّ التَّجَسُّسَ يَكُونُ بِالتَّتَبُّعِ وَالسَّعْيِ لِتَحْصِيلِ الأَخْبَارِ وَلَوْ بِالسَّمَاعِ أَوِ الانْتِقَالِ ، أَمَّا التَّرَصُّدُ فَهُوَ الْقُعُودُ وَالانْتِظَارُ وَالتَّرَقُّبُ .
په (المصباح المنير .)کې همداسې دتجسس مترادفه کلمه (ترصد )په ګوته شوي ، چې دا په لاره کې ناستې ته وایې ،(رصدي ) هغه چاته وایې چې په لاره ددې لپاره ناست وي ،چې خلک وګوري او څه پیسې ترې په ناروا سره طریقه واخلي ،تجسس او ترصد ددواړو مابه الاشتراک دادی چې دواړو کې دخلکو دحالاتو دمعلولو مفهوم پروت دی، په دومره تفاوت چې تجسس په منډه ترړه یا سعیه دچا حالات معلومول دي او ترصد کې په لاره ورته انتظار او څار کول دي .
ج-التَّنَصُّتُ :
4 - التَّنَصُّتُ هُوَ : التَّسَمُّعُ . يُقَالُ : أَنْصَتَ إِنْصَاتًا أَيِ : اسْتَمَعَ ، وَنَصَتَ لَهُ أَيْ : سَكَتَ مُسْتَمِعًا ، فَهُوَ أَعَمُّ مِنَ التَّجَسُّسِ ؛ لأَنَّ التَّنَصُّتَ يَكُونُ سِرًّا وَعَلانِيَةً (4) .
همداسې په (المصباح المنير .)کې دتجسس لپاره بله مترادفه د(تنصت )کلمه راغلې ،چې چاته غوږنیول یې معنی ده ،البته داکلمه دتجسس نه عامه ده ځکه (تنصت)په پټه او ښکاره دواړوته شاملیدای شي .
دتجسس یا جاسوسۍ دحکم په هکله ( الموسوعة الفقهیة) کې دعلماوونظریات داسې لیکل شوي چې دا په درې ډوله ده : یو ډول جاسوسي حرامه ،بله واجب او بله یې مباح ده ،چې تفصیل یې پدې ډول سره دی :
حُكْمُ التَّجَسُّسِ التَّكْلِيفِيِّ :
5 - التَّجَسُّسُ تَعْتَرِيهِ أَحْكَامٌ ثَلاثَةٌ : الْحُرْمَةُ وَالْوُجُوبُ وَالإِبَاحَةُ .
فَالتَّجَسُّسُ عَلَى الْمُسْلِمِينَ فِي الأَصْلِ حَرَامٌ مَنْهِيٌّ عَنْهُ ، لِقَوْلِهِ تَعَالَى : { وَلا تَجَسَّسُوا } لأَنَّ فِيهِ تَتَبُّعَ عَوْرَاتِ الْمُسْلِمِينَ وَمَعَايِبِهِمْ وَالاسْتِكْشَافَ عَمَّا سَتَرُوهُ . وَقَدْ قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " يَا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلِسَانِهِ وَلَمْ يَدْخُلِ الإِيمَانُ إِلَى قَلْبِهِ لا تَتَبَّعُوا عَوْرَاتِ الْمُسْلِمِينَ ، فَإِنَّ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَاتِ الْمُسْلِمِينَ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ حَتَّى يَفْضَحَهُ وَلَوْ فِي جَوْفِ بَيْتِهِ " (تفسير الكشاف 3 / 568 ، وحديث : " يا معشر من آمن بلسانه . . . " أخرجه الترمذي ( 4 / 278 ـ ط الحلبي ) وقال : حسن غريب .) .
قَالَ ابْنُ وَهْبٍ : وَالسَّتْرُ وَاجِبٌ إِلا عَنِ الإِمَامِ وَالْوَالِي وَأَحَدِ الشُّهُودِ الأَرْبَعَةِ فِي الزِّنَى .
وَقَدْ يَكُونُ التَّجَسُّسُ وَاجِبًا ، فَقَدْ نُقِلَ عَنِ ابْنِ الْمَاجِشُونِ أَنَّهُ قَالَ : اللُّصُوصُ وَقُطَّاعُ الطَّرِيقِ أَرَى أَنْ يُطْلَبُوا فِي مَظَانِّهِمْ وَيُعَانَ عَلَيْهِمْ حَتَّى يُقْتَلُوا أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الأَرْضِ بِالْهَرَبِ (تبصرة الحكام 2 / 171 .
) . وَطَلَبُهُمْ لا يَكُونُ إِلا بِالتَّجَسُّسِ عَلَيْهِمْ وَتَتَبُّعِ أَخْبَارِهِمْ .
وَيُبَاحُ فِي الْحَرْبِ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ وَغَيْرِهِمْ بَعْثُ الْجَوَاسِيسِ لِتُعْرَفَ أَخْبَارُ جَيْشِ الْكُفَّارِ مِنْ عَدَدٍ وَعَتَادٍ وَأَيْنَ يُقِيمُونَ وَمَا إِلَى ذَلِكَ .
وَكَذَلِكَ يُبَاحُ التَّجَسُّسُ إِذَا رُفِعَ إِلَى الْحَاكِمِ أَنَّ فِي بَيْتِ فُلانٍ خَمْرًا ، فَإِنْ شَهِدَ عَلَى ذَلِكَ شُهُودٌ كَشَفَ عَنْ حَالِ صَاحِبِ الْبَيْت ، فَإِنْ كَانَ مَشْهُورًا بِمَا شُهِدَ عَلَيْهِ أُخِذَ ، وَإِنْ كَانَ مَسْتُورًا فَلا يُكْشَفُ عَنْهُ . وَقَدْ سُئِلَ الإِمَامُ مَالِكٌ عَنِ الشُّرْطِيِّ يَأْتِيهِ رَجُلٌ يَدْعُوهُ إِلَى نَاسٍ فِي بَيْتٍ اجْتَمَعُوا فِيهِ عَلَى شَرَابٍ ، فَقَالَ : إِنْ كَانَ فِي بَيْتٍ لا يُعْلَمُ ذَلِكَ مِنْهُ فَلا يَتَتَبَّعُهُ ، وَإِنْ كَانَ مَعْلُومًا بِذَلِكَ يَتَتَبَّعُهُ .
وَلِلْمُحْتَسِبِ أَنْ يَكْشِفَ عَلَى مُرْتَكِبِي الْمَعَاصِي ؛ لأَنَّ قَاعِدَةَ وِلايَةِ الْحِسْبَةِ : الأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْيُ عَنِ الْمُنْكَرِ (المصدر السابق .) .
لنډ مفهوم او ژباړه :تجسس درې ډوله احکام لري :حرمت ،وجوب او اباحت .
اصلا ًدمسلمانانو جاسوسي کول اوددوئ رازونه چاته ښکاره کول حرام او منهي عنه دس، ځکه الله Yفرمایي چې ژباړه :(تاسو جاسوسي مه کوئ)داځکه چې په جاسوسۍ کې دمسلمانانو دپټو رازونو اوددوئ دعیوبوپلټنه صورت نیسي اوبل پکې دهغه څه دبربنډیدوهڅه وي ،چې هغه یې پټول غواړي ،رسول الله rهم فرمایي چې یا دهغه چا ټولنې چې په ژبه یې ایمان راوړی خو زړه ته یې ایمان ندی ننوتی ،تاسو دمسلمانانو دعوراتو او پټو رازونودمعلومولوپلټنه مه کوئ ،ځکه یقیناً چې څوک دمسلمانانو دپټو اسراروپلټنه کوي ،الله Yبه دده دپټو رازونوپلټنه وکړي ،تردې چې رسوابه یې کړي ،که څه هم دا کس دکوټې په منځ کې (پټ ) وي ،ابن وهب وایې چې له امام (پاچا )،والي اوپه زنا کې له اربعه شهودونه په غیر پرده اچول واجب دي، یعنې ددوئ نه به خبره پټول سم کار نه وي . کله نا کله تجسس واجب هم وي ،ددوهمې هجري پیړۍله اکابروڅخه یوهم (ابن الماجشون ) دی چې دده څخه رانقل شوي دي ،چې ده ویلی دي چې :دغلو او لارو وهونکیوپه هکله زما نظر دادی :چې دوئ پسې پلټنه او تجسس وشي او ددوئ دشتون مشکوک ځایونه پسې ولټول شي، تردې چې دوئ یاووژل شي او یاهم تجرید یا جلا وطن شي .کله چې دمسلمانانوله بل چاسره جنګ وي ،نو مباح داده ،چې مسلمانان دکفارودلښکرو دحالاتودمعلومولو لپاره جواسیس ولیږي ،تر څو ځانته معلومه کړي، چې ددوئ شمیر ځواک څومره اوقرارګاه یې چیرته ده .............همداسې دوخت حاکم ته دتجسس اباحت هغه صورت کې هم شته، چې خبر شي: چې فلاني کورکې شراب دي ،که شاهدي پرې وویل شوه، نو رسوابه یې کړي او که چیرته دامشهود علیه کس پدې شهرت لاره ،نو بایدونیول شي ،خو که چیرته مستور واو شهرت ته پکې نه و رسیدلی نو پرده به پرې واچول شي ،له امام مالک رح نه چا وپوښتل چې که چیرته پولیسوته څو راپور ورکړي :چې دې کورکې خلک په شرابو څښلو راټول شوي دي، نوڅه به کوي؟ ده ورته ځواب کې وویل چې :که داخلک داسې کور کې راټول وو،چې چاته یې درک نه لګیده ،نو پولیس به یې تپ وتلاش نه کوي ،اوکه چیرته پکې شهرت ته رسیدلي وو،نو بیا به یې تتبع کوي ،خو محتسب ته روا ده ،چې دمعاصیو دمرتکب حال کشف کړي ،ځکه دمحتسب له اصولونه ده چې امر بالمعروف او نهی عن المنکربه کوي چې ددې څیړنه به دبحث په پای کې راشي ......
.....واستثناء من ذلك فقد يكون التجسس مشروعًا في أحوال معينة كالتجسس على المجرمين ، فقد لا يعرفون إلا بطريق التجسس ، وقد أجاز الفقهاء التجسس على اللصوص وقطاع الطريق ، وطلبهم بطريق التجسس عليهم وتتبع أخبارهم (1) ، وكذلك يجوز التجسس في حال الحرب بين المسلمين وغيرهم لمعرفة أخبار جيش الكفار وعددهم وعتادهم ومحل إقامتهم وما إلى ذلك .
أما الجاسوس الذي يتجسس على المسلمين فقد ذهب الحنفية إلى أن يوجع عقوبة ويطال حبسه حتى يحدث توبة (2)
، وذهب المالكية إلى أنه يقتل ولا يستتاب ولا دية لورثته كالمحارب لإضراره بالمسلمين وسعيه بالفساد في الأرض ، وقيل : يجلد نكالًا ويطال حبسه وينفى من الموضع الذي كان فيه ، وقيل : يقتل إلا أن يتوب ، وقيل : يقتل إلا أن يعذر بجهل ، وقيل : يقتل إن كان معتادًا لذلك (3) . وذهب الشافعية (4) إلى أن الجاسوس المسلم يعزر ولا يجوز قتله ، وإن كان ذا هيئة - أي سلف كريم في خدمة الإسلام- عفي عنه لحديث حاطب بن أبي بلتعة رضي الله عنه (5) ، وذهب الحنابلة إلى أن الجاسوس يقتل لضرره على المسلمين (6) .
_________
(1) انظر : تبصرة الحكام لابن فرحون 2 / 171 .
(2) انظر : الخراج لأبي يوسف 205 .
(3) انظر : تبصرة الحكام لابن فرحون 2 / 177 ، وتفسير القرطبي 18 / 52 .
(4) انظر : حاشية القليوبي 4 / 226 .
(5) حديث حاطب بن أبي بلتعة أخرجه البخاري 6 / 143 ، وأخرجه مسلم 4 / 1941 .
(6) انظر : شرح منتهى الإرادات 2 / 138
(وسائل الارهاب الیکترونی حکمها فی الاسلام)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
دجاسوس حکم :
دحربي جاسوس وژنه دټولومذاهبواتفاقي مسئله ده اوپدې څوک مخالفت نه کوي، البته داهل ذمه او مستأمن جاسوس په هکله دحنفي مذهب ددویم امام قاضي ابویوسف رح ،بعضي مالکیانو رح اوحنابلورح مسلک دادی ،چې وژل یې روا دي، خو دحنفي مذهب ددریم امام محمد شیباني رح له نظره باید ونه وژل شي ،شوافع رح هم په اصح قول کې وایې چې :په داهل ذمه ووپه جاسوسۍ عهد نه ماتیږي ،خو دمسلمان جاسوس په هکله دا حنافو دمذهب نوموړي امامان (ابویوسف رح او امام محمد رح)وایې چې دوئ ته دې تعزیر او عقوبت ورکړل شي او باید ونه وژل شي ،چې همدا قول دبعضو مالکیانو،شوافعو او حنابلوهم دی ، په ( الخراج لابي یوسف )کتاب کې دجاسوسانوپه باب دعباسي خلیفه (هارون الرشید)دپوښتنې په ځواب کې دامام ابویوسف رح هغه تشریح چې دجواسیسو احکام ترې معلومیږي غوره تحقیق دی ، ددوې دلایل اود نظریاتو تفصیل به په لاندي عبارت کې په ډاګه څرګند شي :
التَّجَسُّسُ عَلَى الْمُسْلِمِينَ فِي الْحَرْبِ :
6 - الْجَاسُوسُ عَلَى الْمُسْلِمِينَ إِمَّا أَنْ يَكُونَ مُسْلِمًا أَوْ ذِمِّيًّا أَوْ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ ، وَقَدْ أَجَابَ أَبُو يُوسُفَ عَنْ سُؤَالِ هَارُونَ الرَّشِيدِ فِيمَا يَتَعَلَّقُ بِالْحُكْمِ فِيهِمْ ، فَقَالَ : وَسَأَلْتَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَنِ الْجَوَاسِيسِ يُوجَدُونَ وَهُمْ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ أَوْ أَهْلِ الْحَرْبِ أَوْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ ، فَإِنْ كَانُوا مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ أَوْ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ مِمَّنْ يُؤَدِّي الْجِزْيَةَ مِنَ الْيَهُودِ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسِ فَاضْرِبْ أَعْنَاقَهُمْ ، وَإِنْ كَانُوا مِنْ أَهْلِ الإِسْلامِ مَعْرُوفِينَ فَأَوْجِعْهُمْ عُقُوبَةً ، وَأَطِلْ حَبْسَهُمْ حَتَّى يُحْدِثُوا تَوْبَةً (الخراج لأبي يوسف 205 ـ 206 .)
وَقَالَ الإِمَامُ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ : وَإِذَا وَجَدَ الْمُسْلِمُونَ رَجُلا - مِمَّنْ يَدَّعِي الإِسْلامَ - عَيْنًا لِلْمُشْرِكِينَ عَلَى الْمُسْلِمِينَ يَكْتُبُ إِلَيْهِمْ بِعَوْرَاتِهِمْ فَأَقَرَّ بِذَلِكَ طَوْعًا فَإِنَّهُ لا يُقْتَلُ ، وَلَكِنَّ الإِمَامَ يُوجِعُهُ عُقُوبَةً . ثُمَّ قَالَ : إِنَّ مِثْلَهُ لا يَكُونُ مُسْلِمًا حَقِيقَةً ، وَلَكِنْ لا يُقْتَلُ لأَنَّهُ لَمْ يَتْرُكْ مَا بِهِ حُكِمَ بِإِسْلامِهِ فَلا يَخْرُجُ عَنِ الإِسْلامِ فِي الظَّاهِرِ مَا لَمْ يَتْرُكْ مَا بِهِ دَخَلَ فِي الإِسْلامِ ، وَلأَنَّهُ إِنَّمَا حَمَلَهُ عَلَى مَا فَعَلَ الطَّمَعُ ، لا خُبْثُ الاعْتِقَادِ ، وَهَذَا أَحْسَنُ الْوَجْهَيْنِ ، وَبِهِ أُمِرْنَا . قَالَ اللَّهُ تَعَالَى : { الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ } (سورة الزمر / 18 .) وَاسْتَدَلَّ عَلَيْهِ بِحَدِيثِ " حَاطِبِ بْنِ أَبِي بَلْتَعَةَ ، فَإِنَّهُ كَتَبَ إِلَى قُرَيْشٍ : أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَغْزُوكُمْ فَخُذُوا حِذْرَكُمْ ، فَأَرَادَ عُمَرُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَتْلَهُ ، فَقَالَ الرَّسُولُ لِعُمَرِ : مَهْلا يَا عُمَرُ ، فَلَعَلَّ اللَّهَ قَدِ اطَّلَعَ عَلَى أَهْلِ بَدْرٍ فَقَالَ : اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ فَقَدْ غَفَرْتُ لَكُمْ " (أخرجه البخاري ( 6 / 143 ـ الفتح ط السلفية ) ، ومسلم ( 4 / 1941 ـ ط الحلبي ) .) فَلَوْ كَانَ بِهَذَا كَافِرًا مُسْتَوْجِبًا لِلْقَتْلِ مَا تَرَكَهُ الرَّسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَدْرِيًّا كَانَ أَوْ غَيْرَ بَدْرِيٍّ ، وَكَذَلِكَ لَوْ لَزِمَهُ الْقَتْلُ بِهَذَا حَدًّا مَا تَرَكَهُ الرَّسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَفِيهِ نَزَلَ قَوْله تَعَالَى : { يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ } (سورة الممتحنة / 1 .) فَقَدْ سَمَّاهُ مُؤْمِنًا ، وَعَلَيْهِ دَلَّتْ قِصَّةُ أَبِي لُبَابَةَ حِينَ اسْتَشَارَهُ بَنُو قُرَيْظَةَ ، فَأَمَرَّ أُصْبُعَهُ عَلَى حَلْقِهِ يُخْبِرُهُمْ أَنَّهُمْ لَوْ نَزَلُوا عَلَى حُكْمِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَتَلَهُمْ ، وَفِيهِ نَزَلَ قَوْله تَعَالَى : { يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ } (سورة الأنفال / 27 .) . وَكَذَلِكَ لَوْ فَعَلَ هَذَا ذِمِّيٌّ فَإِنَّهُ يُوجَعُ عُقُوبَةً وَيُسْتَوْدَعُ السِّجْنَ ، وَلا يَكُونُ هَذَا نَقْضًا مِنْهُ لِلْعَهْدِ ، لأَنَّهُ لَوْ فَعَلَهُ مُسْلِمٌ لَمْ يَكُنْ بِهِ نَاقِضًا أَمَانَهُ ، فَإِذَا فَعَلَهُ ذِمِّيٌّ لا يَكُونُ نَاقِضًا أَمَانَهُ أَيْضًا . أَلا تَرَى أَنَّهُ لَوْ قَطَعَ الطَّرِيقَ فَقَتَلَ وَأَخَذَ الْمَالَ لَمْ يَكُنْ بِهِ نَاقِضًا لِلْعَهْدِ ، وَإِنْ كَانَ قَطْعُ الطَّرِيقِ مُحَارَبَةً لِلَّهِ وَرَسُولِهِ بِالنَّصِّ فَهَذَا أَوْلَى . وَكَذَلِكَ لَوْ فَعَلَهُ مُسْتَأْمَنٌ فَإِنَّهُ لا يَصِيرُ نَاقِضًا لأَمَانِهِ بِمَنْزِلَةِ مَا لَوْ قَطَعَ الطَّرِيقَ ، إِلا أَنَّهُ يُوجَعُ عُقُوبَةً فِي جَمِيعِ ذَلِكَ لأَنَّهُ ارْتَكَبَ مَا لا يَحِلُّ لَهُ وَقَصَدَ بِفِعْلِهِ إِلْحَاقَ الضَّرَرِ بِالْمُسْلِمِينَ . ..........وَإِنْ جَحَدَ الْمُسْتَأْمَنُ أَنْ يَكُونَ فَعَلَ ذَلِكَ ، وَقَالَ : الْكِتَابُ الَّذِي وَجَدُوهُ مَعَهُ إِنَّمَا وَجَدَهُ فِي الطَّرِيقِ وَأَخَذَهُ ، فَلَيْسَ يَنْبَغِي لِلْمُسْلِمِينَ أَنْ يَقْتُلُوهُ مِنْ غَيْرِ حُجَّةٍ ، لأَنَّهُ آمِنٌ بِاعْتِبَارِ الظَّاهِرِ ، فَمَا لَمْ يَثْبُتْ عَلَيْهِ مَا يَنْفِي أَمَانَهُ كَانَ حَرَامَ الْقَتْلِ . فَإِنْ هَدَّدُوهُ بِضَرْبٍ أَوْ قَيْدٍ أَوْ حَبْسٍ حَتَّى أَقَرَّ بِأَنَّهُ عَيْنٌ فَإِقْرَارُهُ هَذَا لَيْسَ بِشَيْءٍ ، لأَنَّهُ مُكْرَهٌ ، وَإِقْرَارُ الْمُكْرَهِ بَاطِلٌ سَوَاءٌ أَكَانَ الإِكْرَاهُ بِالْحَبْسِ أَمْ بِالْقَتْلِ ، وَلا يَظْهَرُ كَوْنُهُ عَيْنًا إِلا بِأَنْ يُقِرَّ بِهِ عَنْ طَوْعٍ ، أَوْ شَهِدَ عَلَيْهِ شَاهِدَانِ بِذَلِكَ ، وَيُقْبَلُ عَلَيْهِ بِذَلِكَ شَهَادَةُ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَأَهْلِ الْحَرْبِ ، لأَنَّهُ حَرْبِيٌّ فِينَا وَإِنْ كَانَ مُسْتَأْمَنًا ، وَشَهَادَةُ أَهْلِ الْحَرْبِ حُجَّةٌ عَلَى الْحَرْبِيِّ .
.........وَإِنْ وَجَدَ الإِمَامُ مَعَ مُسْلِمٍ أَوْ ذِمِّيٍّ أَوْ مُسْتَأْمَنٍ كِتَابًا فِيهِ خَطُّهُ وَهُوَ مَعْرُوفٌ ، إِلَى مَلِكِ أَهْلِ الْحَرْبِ يُخْبِرُ فِيهِ بِعَوْرَاتِ الْمُسْلِمِينَ فَإِنَّ الإِمَامَ يَحْبِسُهُ ، وَلا يَضْرِبُهُ بِهَذَا الْقَدْرِ ؛ لأَنَّ الْكِتَابَ مُحْتَمَلٌ فَلَعَلَّهُ مُفْتَعَلٌ ، وَالْخَطُّ يُشْبِهُ الْخَطَّ ، (۱)فَلا يَكُونُ لَهُ أَنْ يَضْرِبَهُ بِمِثْلِ هَذَا الْمُحْتَمَلِ ، وَلَكِنْ يَحْبِسُهُ نَظَرًا لِلْمُسْلِمِينَ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُ أَمْرُهُ : فَإِنْ لَمْ يَتَبَيَّنْ خَلَّى سَبِيلَهُ ، وَرَدَّ الْمُسْتَأْمَنَ إِلَى دَارِ الْحَرْبِ ، وَلَمْ يَدَعْهُ لِيُقِيمَ بَعْدَ هَذَا فِي دَارِ الإِسْلامِ يَوْمًا وَاحِدًا ؛ لأَنَّ الرِّيبَةَ فِي أَمْرِهِ قَدْ تَمَكَّنَتْ وَتَطْهِيرُ دَارِ الإِسْلامِ مِنْ مِثْلِهِ مِنْ بَابِ إِمَاطَةِ الأَذَى فَهُوَ أَوْلَى (السير الكبير 5 / 2040 ـ 244 ط شركة الإعلانات .) . ...........
(۱)هذا ما ذهب إليه الفقهاء والمتقدمون ، لأنه لم يكن لديهم وسائل تميز الخطوط . ومعرفة خواص كل خط فاحتاطوا . أما وقد كشف العلم في زماننا أن لخط كل شخص خاصية تميزه بها عن سائر الخطوط ، فإن الخط يمكن الآن الاعتماد عليه واعتباره قرينة ، يقضى بموجبها . وكذلك بصمة الإصبع ونحوها مما تثبت قطعية دلالته .)
ژباړه اولنډ مطلب :هغه څوک چې دمسلمانانوجاسوسي کوي، یا به مسلمان ،یاذمي او یابه حربي کافروي ،اوامام ابویوسف رح دهارون الرشیدپوښتنې ته داسې ځواب ورکړ: چې ددوئ حکم ترې معلومیږي ،یا امیرالمؤمنینه !تادداسې جاسوسانوپوښتنه وکړه! چې هغه په ذمیانو،مستامنینواومسلمانانوکې موندل کیږي،که چیرته دوئ له یهودو،نصاراوواومجوسیانو څخه اهل ذمه یا مستامن وو،نو څټونه یې په توره غوڅ کړه اوکه چیرته دوئ له اهل اسلامونه وو،اومشهورووپکې،نوعقوبت ورته ورکړه اوزندان یې دومره وغځوه چې توبه وباسي!
اوامام محمد بن الحسن شیباني رح وایې: چې که چیرته مسلمانانویوڅوک وموند،چې داسلام دعوه یې کوله او ددې تر څنګ یې مشرکانوته دمسلمانانوجاسوسي هم کوله ،ددوئ رازونه به یې ورته په تحریري بڼه لیکل ،اوپه خپله خوښه یې پدې اعتراف هم وکړ،نو یقیناًچې دا سړی به نه وژل کیږي ،لکن دوخت پاچا یامشربه ورته عقوبت او تعزیزورکړي ....بیا وایې چې داسې خلک حقیقتاًمسلمانان نشي کیدای ،خووژنه یې ځکه نشته ،چې ظاهراً پرې دمسلمان حکم جاري کیږي ،دده داتجسس اعتقادي نه ،بلکې ددنیوي تمې په خاطر رامنځته شوی ،اوداهغه ده ،چې الله Yهم پرې مونږ مکلف کړي یو، لکه چې فرمایي ترجمه: داهغه خلک دي چې دوئ وینا اوري او دښې خبرې پیروي تري کوي )اوپدې باندې د(حاطب بن ابي بلتعه t)حدیث هم ښه دلیل دی ،چې ده قریشوته ولیکل چې :په تحقیق رسول الله rپر تاسو غزاکوي، نو وسلې مو راواخلئ،نو عمر tدده دقتل اراده وکړه ،نو رسول الله rحضرت عمر tته وویل چې نرمي ورسره وکړه او فرصت ورکړه، ښایي الله Yته داهل بدر وپه باب پوره معلومات و،بیا یې وفرمایل چې :ژباړه(چې څنګه مو خوښه وي عملونه کوئ ،په تحقیق سره ما تاسوته بخښنه کړي ده )نوکه چیرته پدې سره داکافر کیدای او مستو جب دوژلو وی ،نو نورسول الله rبه نه وی پریښی ،داکه بدري وی، که غیر بدري ،همدا رنګه که دده وژنه پدې سره حداً هم وي، نو رسول الله r به نوی پریښی ،پدې کې دالله Yداقول نازل شوی ، ژباړه: (ای هغو خلکو چې ایمان مو راوړی ،تاسو مه نیسئ زما دشمنان او ستاسودشمنان دوستان )نو دلته هم په مؤمن باندې مسمی شوی اوهمداسې دمسلمان جاسوس په نه وژنه دحضرت ابو لبابه tکیسه هم پرې دلالت کوي ،چې دده tڅخه بنو قریظه وو، مشوره وغوښته، نود ه خپله ګوته په غاړه کش کړه، چې دوئ ته یې ددې خبر ورکاوه ، چې که چیرته دوئ درسول الله rپه حکم راکوز شي (له کلا څخه )نو قتل به یې کړي، نو پدې موردکې دا را نازل شوچې :ژباړه (ای هغو خلکو چې ایمان مو راوړی تاسو دالله Yاو دهغه درسول rسره خیانت مه کوئ )
همداسې که داجاسوسي ذمي وکړه، نوهم به ورته عقوبت ورکول کیږي او زندان ته به اچول کیږي ،اوپدې سره یې دعهد نقض نه راځي ،همدا سي که مستامن یې وکړي ،نودا پرې هم دعهد ناقض نه ګرځي ،مګر عقوبت به ورته ورکول کیږي ،ځکه دوئ مسلمانانو ته ضرر رسولی ،که چیرته مستامن له جاسوسۍ انکارکاوه، مګرپه وهلو،زندان او قید سره تر تهدیدوروسته یې تجسس باندې اقرار وکړ، دا اعتبار نلري ځکه دې وخت کې دا مکره دی ،خوکه پخپله خوښه یې اعتراف وکړ، یا پرې دوه کسانو شاهدي وویله ،نو بیا یې جرم صحت لري ..
که چیرته امام دمسلمان ،ذمي یا مستامن سره خط وموند،اوداده دلاس خط باندې مشهور و،چې پکې یې دمسلمانانو احوال دحربیانو پاچاته ورکاوه ،نوامام به دا سړی بندي کړي ،او وهل به نه ورکوي ،ځکه کیدای شي دا دبل چا خط وي ،خو زندان ته به یې واچوي تر څویې ښه تبین وشي (البته دادمتقدمینو نظر دی اوس وخت کې خطونه او لیکونه دهر چا یو دبل نه تفکیک کیدای شي )که چیرته یې حالت څرګند نشو نو خوشي به یې کړي .
7 - مَذْهَبُ الْمَالِكِيَّةِ : أَنَّ الْجَاسُوسَ الْمُسْتَأْمَنَ يُقْتَلُ ، وَقَالَ سَحْنُونٌ فِي الْمُسْلِمِ يَكْتُبُ لأَهْلِ الْحَرْبِ بِأَخْبَارِ الْمُسْلِمِينَ : يُقْتَلُ وَلا يُسْتَتَابُ وَلا
دِيَةَ لِوَرَثَتِهِ كَالْمُحَارِبِ . وَقِيلَ : يُجْلَدُ نَكَالا وَيُطَالُ حَبْسُهُ وَيُنْفَى مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِي كَانَ فِيهِ ، وَقِيلَ : يُقْتَلُ إِلا أَنْ يَتُوبَ ، وَقِيلَ : إِلا أَنْ يُعْذَرَ بِجَهْلٍ . وَقِيلَ : يُقْتَلُ إِنْ كَانَ مُعْتَادًا لِذَلِكَ ، وَإِنْ كَانَتْ فَلْتَةً ضُرِبَ وَنُكِّلَ (تبصرة الحكام 2 / 177 ـ 178)
ژباړه :دامام مالک رح دمذهب پریکړه داده چې :مستامن جاسوس به وژل کیږي او سحنون رح دمسلمان جاسوس په با ب چې دمسلمانانو اهل حربوته معلوماتي لیکونه ورلیږي وایې :چې ودې وژل شي او اجابت دتوبې دې هم نه کیږي او دیت یې هم نشته ،چاویلې چې په درو دې ووهل شي ،اوږمهاله زندان دې ورکړل شي او جلا وطن دې شي ،چا ویلې چې ودې وژل شي مګرکه توبه یې وایسته ،چا ویلې دجهالت په وجه له مرګه ژغورل کیږي ،چا ویلې چې که داجاسوسي یې عادت وو وژل کیږي به .....................
وَقَدْ جَاءَ فِي الْقُرْطُبِيِّ فِي تَفْسِيرِ قَوْله تَعَالَى : { يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ } (سورة الممتحنة / 1 .) مَا يَأْتِي : مَنْ كَثُرَ تَطَلُّعُهُ عَلَى عَوْرَاتِ الْمُسْلِمِينَ وَيُنَبِّهُ عَلَيْهِمْ وَيُعَرِّفُ عَدَدَهُمْ بِأَخْبَارِهِمْ لَمْ يَكُنْ كَافِرًا بِذَلِكَ ، إِذَا كَانَ فِعْلُهُ لِغَرَضٍ دُنْيَوِيٍّ وَاعْتِقَادُهُ عَلَى ذَلِكَ سَلِيمٌ ، كَمَا فَعَلَ حَاطِبٌ حِينَ قَصَدَ بِذَلِكَ اتِّخَاذَ الْيَدِ وَلَمْ يَنْوِ الرِّدَّةَ عَنِ الدِّينِ . وَإِذَا قُلْنَا : لا يَكُونُ بِذَلِكَ كَافِرًا فَهَلْ يُقْتَلُ بِذَلِكَ حَدًّا أَمْ لا ؟ اخْتَلَفَ النَّاسُ فِيهِ ، فَقَالَ مَالِكٌ وَابْنُ الْقَاسِمِ وَأَشْهَبُ : يَجْتَهِدُ فِي ذَلِكَ الإِمَامُ . وَقَالَ عَبْدُ الْمَلِكِ : إِذَا كَانَتْ عَادَتُهُ ذَلِكَ قُتِلَ لأَنَّهُ جَاسُوسٌ . وَقَدْ قَالَ مَالِكٌ : يُقْتَلُ الْجَاسُوسُ - وَهُوَ صَحِيحٌ - لإِضْرَارِهِ بِالْمُسْلِمِينَ وَسَعْيِهِ بِالْفَسَادِ فِي الأَرْضِ ، وَلَعَلَّ ابْنَ الْمَاجِشُونِ إِنَّمَا اتَّخَذَ التَّكْرَارَ فِي هَذَا لأَنَّ حَاطِبًا أُخِذَ فِي أَوَّلِ فِعْلِهِ . فَإِنْ كَانَ الْجَاسُوسُ كَافِرًا ، فَقَالَ الأَوْزَاعِيُّ : يَكُونُ نَقْضًا لِعَهْدِهِ ، وَقَالَ أَصْبَغُ : الْجَاسُوسُ الْحَرْبِيُّ يُقْتَلُ ، وَالْجَاسُوسُ الْمُسْلِمُ وَالذِّمِّيُّ يُعَاقَبَانِ إِلا إِنْ تَظَاهَرَا عَلَى الإِسْلامِ فَيُقْتَلانِ ، وَقَدْ رُوِيَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ " أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أُتِيَ بِعَيْنٍ لِلْمُشْرِكِينَ اسْمُهُ فُرَاتُ بْنُ حَيَّانَ فَأَمَرَ بِهِ أَنْ يُقْتَلَ ، فَصَاحَ : يَا مَعْشَرَ الأَنْصَارِ أُقْتَلُ وَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ فَأَمَرَ بِهِ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَخَلَّى سَبِيلَهُ . ثُمَّ قَالَ : إِنَّ مِنْكُمْ مَنْ أَكِلُهُ إِلَى إيمَانِهِ ، مِنْهُمْ فُرَاتُ بْنُ حَيَّانَ " (تفسير القرطبي 18 / 52 ، 53 ، وحديث علي بن أبي طالب في فرات بن حيان . أخرجه أبو داود ( 3 / 111 - ط عزت عبيددعاس ) والحاكم ( 2 / 115- ط دائرة المعارف العثمانية) وصححه ووافقه الذهبي ")
لنډ مطلب اوژباړه :په تفسیر قرطبي کې ددې آیت په تفسیرراغلي چې (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ) :یوڅوک په مکرر ډول دمسلمانانو له حالاتونه کفارو خبروي او دا کار یې اعتقادي نه وي ،بلکې دکوم دنیوي ګټې په خاطر وي ،نودې سره کافر کیږي نه، لکه څنګه چې (حاطب بن ابي بلتعه t)داسې کار کړی و،خو چې کافر پرې نشو آیا حداًپرې وژل کیږي ؟پدې کې دعلماوو اختلاف دی :مالک ،ابن قاسم او اشهب وایې چې امام یا پاچا دې پکې اجتهاد وکړي او عبدالملک وایې :چې که دا یې عادت وو،نو قتل دې شي ،ځکه دا جاسوس دی ،اوامام مالک هم ویلی چې جاسوس دې ووژل شي ،او داصحیح قول دی ، ځکه چې دې کې ده مسلمانانوته ضرر ورساوه اوپه ځمکه کې یې دفساد کوشش وکړ،اوشاید چې ابن ماجشون رح پدې کې (دجاسوس وژلوکې )دتجسس تکراردباور وړ ګرځولی وي ، داځکه چې (حاطب )په لومړي فعل ونیول شو ،که چیرته جاسوس کافر و،نود اوزاعي رح په نظر دادده دعهد ماتیدل شو،او اصبغ رح (مالکي عالم دی )وایې چې حربي جاسوس به وژل کیږي ،مسلما ن او ذمي جاسوس ته به عقوبت یا تعزیز ورکول کیږي، مګرکه دوئ په اسلام تظاهر کړی و،نو بیا به وژل کیږي ،حضرت علی tفرمایي چې( دفرات بن حیان) په نوم دمشرکانو یو جاسوس رسول الله rته راوستل شو،نورسول الله rrیې دوژلو امر وکړ،نو ده چیغې کړي ،چې یا دانصارووټولنې زه پداسې حال کې وژل کیږم چې دا وایم چې (أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ)نو رسول الله rیې دخوشي کیدو امر وکړ،نو بیا دهr وفرمایل چې ځینې په تاسو کې داسې دي چې خپل ایمان ته یې سپارم ،چې یو ددوئ څخه (فرات بن حیان) دی .
8 - وَمَذْهَبُ الشَّافِعِيِّ وَطَائِفَةٍ : أَنَّ الْجَاسُوسَ الْمُسْلِمَ يُعَزَّرُ وَلا يَجُوزُ قَتْلُهُ . وَإِنْ كَانَ ذَا هَيْئَةٍ ( أَيْ مَاضٍ كَرِيمٍ فِي خِدْمَةِ الإِسْلامِ ) عُفِيَ عَنْهُ لِحَدِيثِ حَاطِبٍ ، وَعِنْدَهُمْ أَنَّهُ لا يُنْتَقَضُ عَهْدُ الذِّمِّيِّ بِالدَّلالَةِ عَلَى عَوْرَاتِ الْمُسْلِمِينَ ، وَلَوْ شُرِطَ عَلَيْهِمْ فِي عَهْدِ الأَمَانِ ذَلِكَ فِي الأَصَحِّ ، وَفِي غَيْرِهِ يُنْتَقَضُ بِالشَّرْطِ (عمدة القاري 14 / 256 ط المنيرية ، وشرح المنهج بحاشية البجيرمي 4 / 281 ، والقليوبي 4 / 226 ، والشرقاوي على التحرير 2 / 412 .) .
لنډ ه ژباړه :دشوافعو مسلک دادی ،چې مسلمان جاسوس ته به تعزیز ورکول کیږي او وژل یې نا روادي ، د(حاطب )روایت ته په کتوکه چیرته دې جاسوس داسلام دخدمت رڼه ماضي درلوده، نو بیا دې معاف شي ،او دذمي عهد په جاسوسۍ نه ماتیږي ،
9 - وَعِنْدَ الْحَنَابِلَةِ : أَنَّهُ يُنْتَقَضُ عَهْدُ أَهْلِ الذِّمَّةِ بِأَشْيَاءَ وَمِنْهَا : تَجَسَّسَ أَوْ آوَى جَاسُوسًا، لِمَا فِيهِ مِنَ الضَّرَرِعَلَى الْمُسْلِمِينَ (شرح منتهى الإرادات 2 / 138 ـ 139)
ژباړه : حنابله وایې چې دذمي تعهدپه څو شیانو ماتیږي چې تجسس او یا جاسوس ته پناه ورکول هم ددې عهد دنقض له عواملوڅخه دي ،ځکه دې کې مسلمانانوته ضرر دی .
په الموسوعة الفقهیة کې وروسته لیکې چې :وَمِمَّا تَقَدَّمَ يَتَبَيَّنُ أَنَّ الْجَاسُوسَ الْحَرْبِيَّ مُبَاحُ الدَّمِ يُقْتَلُ عَلَى أَيِّ حَالٍ عِنْدَ الْجَمِيعِ ، أَمَّا الذِّمِّيُّ وَالْمُسْتَأْمَنُ فَقَالَ أَبُو يُوسُفَ وَبَعْضُ الْمَالِكِيَّةِ وَالْحَنَابِلَةِ : إِنَّهُ يُقْتَلُ .
وَلِلشَّافِعِيَّةِ أَقْوَالٌ أَصَحُّهَا أَنَّهُ لا يُنْتَقَضُ عَهْدُ الذِّمِّيِّ بِالدَّلالَةِ عَلَى عَوْرَاتِ الْمُسْلِمِينَ ، لأَنَّهُ لا يُخِلُّ بِمَقْصُودِ الْعَقْدِ . وَأَمَّا الْجَاسُوسُ الْمُسْلِمُ فَإِنَّهُ يُعَزَّرُ وَلا يُقْتَلُ عِنْدَ أَبِي يُوسُفَ وَمُحَمَّدٍ وَبَعْضِ الْمَالِكِيَّةِ وَالْمَشْهُورُ عِنْدَ الشَّافِعِيَّةِ ، وَعِنْدَ الْحَنَابِلَةِ أَنَّهُ يُقْتَلُ . (الخلاصةفی احکام اهل الذمة)
ژباړه او خلص مطلب :دحربي جاسوس وژنه دټولومذاهبواتفاقي ده اوپدې څوک مخالفت نه کوي، البته داهل ذمه او مستأمن جاسوس په هکله دحنفي مذهب ددویم امام قاضي ابویوسف رح ،بعضي مالکیانواوحنابلو مسلک دادی چې وژل یې روا دي ،خو دحنفي مذهب ددریم امام محمد شیباني رح له نظره باید ونه وژل شي ،شوافع رح هم په اصح قول کې وایې چې په جاسوسۍ داهل ذمه وو عهد نه ماتیږي ،خو دمسلمان جاسوس په هکله دا حنافو دمذهب نوموړي امامان (ابویوسف رح او امام محمد رح)وایې چې دوئ ته باید تعزیر او عقوبت ورکړ شي او باید ونه وژل شي ،چې همدا قول دبعضو مالکیانو،شوافعو او حنابلووهم دی ......
په فتاوی دارالعلوم حقانیه کې داسې لیکلي چې :که چیرته کوم شخص دکافر حکومت جاسوس شي، دمسلمانانوپټ رازونه هغوئ ته وړي ،یادکافر حکومت مرسته دمسلمانانو خلاف کوي ، که چیرته دا شخص ونیول شي وژل یې جایزدي که نه ؟ځواب : که چیرته دقتل څخه په غیر نور تدبیرونه دده پوهولولپاره کار نه ورکوي ،نودده په وژنه کې کوم حرج نشته ،داخودمسلمان جاسوس حال دی ،که حربي وي، پدې کې بیا کلام نشته ،اګرچې دامام ابوحنیفه رح اوځیني نوروأیمه ووڅخه دمسلمان جاسوس دنه قتلولواقوال مروي دي ،لما قال علامة الامام القرطبي : . فَإِنْ كَانَ الْجَاسُوسُ كَافِرًا ، فَقَالَ الأَوْزَاعِيُّ : يَكُونُ نَقْضًا لِعَهْدِهِ ، وَقَالَ أَصْبَغُ : الْجَاسُوسُ الْحَرْبِيُّ يُقْتَلُ ، وَالْجَاسُوسُ الْمُسْلِمُ وَالذِّمِّيُّ يُعَاقَبَانِ إِلا إِنْ تَظَاهَرَا عَلَى الإِسْلامِ فَيُقْتَلانِ(الجامع لاحکام القران)ج۱۸ص۵۳/سورة الممتحة .
وقال الحافظ العینی رح : الجاسوس يقتل وإنما نفى القتل عن حاطب لما علم النبي منه ولكن مذهب الشافعي وطائفة أن الجاسوس المسلم يعزر ولا يجوز قتله وإن كان ذا هيئة عفي عنه لهذا الحديث وعن أبي حنيفة والأوزاعي يوجع عقوبة ويطال حبسه وقال ابن وهب من المالكية يقتل إلا أن يتوب وعن بعضهم أنه يقتل إذا كانت عادته ذلك وبه قال ابن الماجشون وقال ابن القاسم يضرب عنقه لأنه لا تعرف توبته وبه قال سحنون ومن قال بقتله فقد خالف الحديث وأقوال المتقدمين وقال الأوزاعي فإن كان كافرا يكون ناقضا للعهد وقال أصبغ الجاسوس الحربي يقتل والمسلم والذمي يعاقبان إلا أن يظاهرا على الإسلام فيقتلان (عمدة القاری ج۱۴/ص۲۵۶/باب الجاسوس .
وقال العلامة الحصکفي رح : وفي المجتبى: الاصل أن كل شخص رأى مسلما يزني يحل له أن يقتله، وإنما يمتنع خوفا من أن لا يصدق أنه زنى (وعلى هذا) القياس (المكابر بالظلم وقطاع الطريق وصاحب المكس وجميع الظلمة بأدنى شئ له قيمة) وجميع الكبائر والاعونة والسعاة يباح قتل الكل ويثاب قاتلهم. انتهى.
وأفتى الناصحي بوجوب قتل كل مؤذ...........وقال العلامه ابن عابدین رح : ( قَوْلُهُ وَجَمِيعُ الْكَبَائِرِ ) أَيْ أَهْلُهَا .
وَالظَّاهِرُ أَنَّ الْمُرَادَ بِهَا الْمُتَعَدِّي ضَرَرُهَا إلَى الْغَيْرِ ، فَيَكُونُ قَوْلُهُ وَالْأَعْوِنَةُ وَالسُّعَاةُ عَطْفَ تَفْسِيرٍ أَوْ عَطْفَ خَاصٍّ عَلَى عَامٍّ ، فَيَشْمَلُ كُلَّ مَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْفَسَادِ كَالسَّاحِرِ وَقَاطِعِ الطَّرِيقِ وَاللِّصِّ وَاللُّوطِيِّ وَالْخَنَّاقِ وَنَحْوِهِمْ مِمَّنْ عَمَّ ضَرَرُهُ وَلَا يَنْزَجِرُ بِغَيْرِ الْقَتْلِ ( قَوْلُهُ وَالْأَعْوِنَةُ ) كَأَنَّهُ جَمْعُ مُعِينٍ أَوْ عَوَانٍ بِمَعْنَاهُ ، وَالْمُرَادُ بِهِ السَّاعِي إلَى الْحُكَّامِ بِالْإِفْسَادِ ، فَعَطْفُ السُّعَاةِ عَلَيْهِ عَطْفُ تَفْسِيرٍ .
وَفِي رِسَالَةِ أَحْكَامِ السِّيَاسَةِ عَنْ جَمْعِ النَّسَفِيِّ : سُئِلَ شَيْخُ الْإِسْلَامِ عَنْ قَتْلِ الْأَعْوِنَةِ وَالظَّلَمَةِ وَالسُّعَاةِ فِي أَيَّامِ الْفَتْرَةِ : قَالَ يُبَاحُ قَتْلُهُمْ ؛ لِأَنَّهُمْ سَاعُونَ فِي الْأَرْضِ بِالْفَسَادِ ، فَقِيلَ إنَّهُمْ يَمْتَنِعُونَ عَنْ ذَلِكَ فِي أَيَّامِ الْفَتْرَةِ وَيَخْتَفُونَ .
قَالَ : ذَلِكَ امْتِنَاعُ ضَرُورَةٍ - { وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ } - كَمَا نُشَاهِدُ .
قَالَ وَسَأَلْنَا الشَّيْخَ أَبَا شُجَاعٍ عَنْهُ ، فَقَالَ : يُبَاحُ قَتْلُهُ وَيُثَابُ قَاتِلُهُ . ا هـ .
( قَوْلُهُ وَأَفْتَى النَّاصِحِيُّ إلَخْ ) لَعَلَّ الْوُجُوبَ بِالنَّظَرِ لِلْإِمَامِ وَنُوَّابِهِ وَالْإِبَاحَةَ بِالنَّظَرِ لِغَيْرِهِمْ ط
ردالمحتار/ج۳ص ۱۹۷/۱۹۸
فتاوی درالعلوم حقانیه /ج۵ص۳۰۱/۳۰۲
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
وفي البزازية: افتوا بأن قتل الاعونة والسعاة جائز في أيام الفتنة.
حاشیة ردالمحتار/ج۱ص/۱۳۰
ترجمه :امام شامي رح دفتاوی بزازیه په حواله وایې چې دفتنې او فساد په وخت کې دحکومت په معاونینواوهغوئ ته جاسوسي کونکویوعناصروباندې دوئ دمرګ فتوی ورکړي ده .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
دځینو فقهاوو له تصریحاتوڅخه معلومیږي ،چې دفقه بعضي احکام دوخت وزمان سره اړه لري ،لکه یو وخت دامام ابوحنیفه رح په وخت دکوم مصلحت پر بنیاد دکومې مجتهد فیها مسئلې حکم یو ډول وو،بیا دصاحبینوپه وخت کې هغه مصلحت یا هغه ضرورت منتفي شوي وو،نوعمل بیا دصاحبینو په قول کیږي ،لکه په ا(العنایة شرح الهدایة کې چې امام ابوحنیفه رح داکراه لپاره دسلطان یا پاچا قدرت شرط باله ،خو نورو بیا دهر زورور یا قدرت مند شخص زور باندې اکراه ته تحقق ورکاوه، عام ددې نه چې دسلطنت واګي یې په لاس کې او که نه وي، خو دا دعصر او زمانې اختلاف وولکه چې وایې ...فَقَدْ قَالُوا هَذَا اخْتِلَافُ عَصْرٍ وَزَمَانٍ لَا اخْتِلَافُ حُجَّةٍ وَبُرْهَانٍ ، وَلَمْ تَكُنْ الْقُدْرَةُ فِي زَمَنِهِ إلَّا لِلسُّلْطَانِ ، ثُمَّ بَعْدَ ذَلِكَ تَغَيَّرَ الزَّمَانُ وَأَهْلُهُ ، ثُمَّ كَمَا تُشْتَرَطُ قُدْرَةُ الْمُكْرِهِ لِتَحَقُّقِ الْإِكْرَاهِ يُشْتَرَطُ خَوْفُ الْمُكْرَهِ وُقُوعَ مَا يُهَدَّدُ بِهِ ، وَذَلِكَ بِأَنْ يَغْلِبَ عَلَى ظَنِّهِ أَنَّهُ يَفْعَلُهُ لِيَصِيرَ بِهِ مَحْمُولًا عَلَى مَا دُعِيَ إلَيْهِ مِنْ الْفِعْلِ .... نودحنفي مذهب دمتقدمینواماماموله نظره دمسلمان جاسوس وژل ندې پکار، بلکې عقوبت او تعزیر ورته ضروردی ، دلایل یې مخکې ذکرشول چې د(حاطب بن ابي بلتغه t)او (ابو لبابه t)روایتونه وو،چې دتجسس سربیره له وژلو څخه معاف شوي وو.
خوهلته متقدمینو علماوو پر مسلمان جاسوس دمر ګ پر ځای دعقوبت او تعزیر حکم کړی و، دادی اوسني مفتي صاحبان او علماء یې هم دنورو اصلاحي لارو دموجودیت په صورت کې حتمي مړینه باندې حکم نه کوي ،صرف عقوبت او سزا ورته تلقینوي ،او دا کار هم دمسلمانانو دامام پریکړې ته سپارې ،چې بله داصلاح لاره یې نه وي ،نووژنه یې تعزیرا ً او سیاسة ًروابولي ،شاید وجه یې داهم وي ،چې داوسنۍ زمانې جاسوسي آلات پرمختللي ، جاسوسان یې روزل شوي اودکفارو ګټوته ډیر وفادار دي ،که یې پدا ډول قتل او وژنو له جاسوسۍ مخه ونه نیول شي، داسلام ددښمنانو مقابله به پیچلې شي ،لکه همدادمعاصرې او غښتلې فقهي جزئیاتو مجموعې ( دارالعلوم حقانیه فتاوی )چې زمونږ استاذانو او اکابرو دفتواوو یوه په زړه پورې مجموعه ده، په ښکاره پکې لیکي :چې که بله لاره یې داصلاح نه وه، نو دجاسوس وژل روادي، دلایل هم ځیني هماغه دي، چې متقدمینو لیکلي وو،اوځیني یې پکې وراضافه کړل ،بل طرف ته کتل کیږي چې داحنافوامامان دمسلمان جاسوس لپاره عقوبت او تعزیز دده دجرم سزا بولي، پداسې حال کې چې دامام شامي رح په مصحح قول کې دعقوبت او تعزیر ټاکل او تعینول امام ته مفوض او محول دي ،دادامام اختیار دی، چې دې جاسوس ته کوم ډول عقوبت ورکوي ،آن تر قتل پورې یې سیاسة ًمجازات کولای شي ،اوداهم امام کولای شي، چې جلا وطن یې کړي، یا یې بل ډول تهدیدکړي ،خو داباید په ډاګه ووایو،چې دمسلمان جاسوس حتمي سزا یا عقوبت دده وژل ندې ،داسې هم نده ثابته چې په هرچا دجاسوسي تش تهمت وي ،امام یا مجاهدین به یې وژنې ،بلکې دشرعي اصولوله مخې به یا په خپل جرم بلا اکراهه اعتراف کوي، ځکه که په جبر ترې دجاسوسۍ اقرار واخستل شي ،هغه هم شرعا ً اعتبار نلري ،یا به دوه کسه ګواهان پرې شاهدي وایې ،اودا ګواهان به ددې متهم جاسوس سره کومه شخصي لانجه یا کومه بله ربړه نلري ،او دریمه لاره چې نن سبا دجاسوسي داثبات لپاره علماوو ضرور بللې، هغه دجاسوسۍ ځانګړي آلات او وسایل دي ،که ددې آلاتوسره مجاهدینو کوم کس ونیو،نو په خپل سر به یې نه وژنې ،بلکې بیا به یې هم دخپل مسؤل له لاري امام یا دده مرستیال خبروي ،چې هغه هر ه فیصله ددې متهم کس په باب وکړه، دتطبیق وړ به وي ،او تخلف به ترې نه کوي ،ځکه داډیره باریکه مسئله ده او شریعت پکې خپل احکام لري ،خوپه خپل جرم بلا اجباره اعتراف او یادشاهدانو شهادت ورکول دشریعت هغه دوه لارې دي چې په صورت چې وي ددې دواړوڅخه به یوه لاره اسلامي حکومت یا جهادي قیادت انتخابوي اوپه همدې دواړوطریقوبه دداسې یوه مجرم جرم قضاءً ثابتوي اوبیا به یې په هکله پریکړه کیږي ، مجاهدین باید داسې مسایلوکې له ډیر احتیاطه کار واخلي او په ډیر دقت سره دشریعت احکام په خپلو ټولومسائلوکې مد نظر ونیسي .
دفتاوی شامیه ددې لاندیني عبارت څخه ښکاري چې تعزیر بالقتل هم شته، خو تعزیر له وژنې پرته نور اقسام هم لري ، لکه پدې عبارت کې چې : (والتعزير ليس فيه تقدير) أي ليس في أنواعه، وهذا حاصل قوله قبله (ويكون به وبالصفع الخ).
قال في الفتح: وبما ذكرنا من تقدير أكثره يعرف ما ذكر من أنه ليس في التعزير شئ مقدر بل مفوض إلى رأي الامام: أي من أنواعه، فإنه يكون بالضرب وبغيره.
أما إذا اقتضى رأيه الضرب في خصوص الواقعة فإنه حنينئذ فإنه لا يزيد على تسعة وثلاثين اه.
قلت: نعم له الزيادة تمن نوع آخر، يضم ألى الضرب الحبس كما يذكره المصنف، وذلك يختلف باختلاف الجناية والجناني.
قال الزيلعي.
وليس في التعزير شئ مقدر، وإنما هو مفوض إلى رأي الامام على ما تقتضي جنايتهم، فإن العقوبة فيه تختلف باختلاف الجناية، فينبغي أن يبلغ غاية التعزير في الكبيرة، كما إذا أصاب من الاجنبية كل محرم سوى الجماع السارق المتاع في الدار ولم يخرجه، وكذا ينظر في أحوالهم، فإن من الناس من ينزجر باليسر، ومنهم من لا ينزجر إلا بالكثير.
وذكر في النهاية التعزير على مراتب إلى آخر ما مر عن الدرر......................
قوله (وعليه مشايخنا) قدمنا عبارة الزيلعي عند قوله: (وأقله ثلاثة) مطلب يكون التعزير بالقتل قوله: (ويكون التعزير بالقتل) رأيت في الصارم المسلول للحافظ ابن تمية أن من أصول الحنفية أن ما لا قتل فيه عندهم مثل القتل بالمثقل والجماع في غير القبل إذا تكرر فللامام أن يقتل فاعله، وكذلك له أن يزيد على الحد المقدر إذا رأي المصلحة في ذلك، ويحملون ما جاء عن النبي (ص) وأصحاله من القتل في مثل هذه الجرائم على أنه رأي ى المصلحة في ذلك ويسمونه القتل سياسة.
وكان حاصله أن له أن يعزر بالقتل في الجرائم التي يعظمت بالتكرار وشرع القتل في جنسها، ولهذا أفتى أكثر هم بقتل من أكثر من سب النبي (ص) من أهل الذمة وإن أسلم بعد أخذه، وقالوا يقتل سياسة اه.
وسيأتي اتمامه في فصل الجزية إن شاء الله تعالى: گ، ومن ذلك ما سيذكره المصنف من أن للامام قتل السارق سياسة: أي إن تكرر مه.
وسيأتى أيضا قبيل كتاب الجهاد من تكرر الخنق منه في المصر قتل به سياسة لسعية، بالفساد، وكل من كان كذلك يدفع شره القتل.
وسيأتي أيضا في (حاشیة ردالمحتار)۴ج/ص ۲۳۰
لنډ مطلب او ترجمه :د تعزیراتوپه تعیین اومشخص کولوکې صلاحیت او رأیه دامام او پاچا مهمه ده، ځینې وخت تعزیرپه وهلو باندې وي ،چې کمه اندازه به یې (۳)درې وي ،او له (۳۹)درو څخه به داډول تعزیر نه زیاتیږي، تعزیر کله په زنداني کیدو او کله په څپیړه وهلو هم وي ،دهر چا تعزیر جلا جلا وي، داشرافو یو ډول تعزیر وي او دنورو بل شان وي ،صاحب د(الصارم المسلول علی شاتم الرسول )لیکلي : چې ډیر کله چې په کوم جرم کې احناف قتل باندې نه وي قایل ، لکه په نا تیره شوي آله مړی کول ،یا د قُبل نه په غیر ځای کې جماع کول ،نودوئ احناف یې قتلول دامام یا خلیفه صلاحیت سیاسة ً بولي او کله پکې دجرم دتکرارپه دلیل دمصلحت له کبله زیادت هم کوي ، لنډه داچې کله چې کوم جرم په تکرار چاغیږي سیاسةً پکې احناف قتل روا بولې، لکه څوک چې رسول الله rته په مکرر ډول کنځلې کوي ،ښار کې خلک په زندۍ مړه کوي او ....ځکه داساعي بالفساد دي نو وژنه یې سیاسةً روابولې .........
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
په الموسوعة الفقهیة کې دعلامه ابن عابدین رح د حاشیة ردالمحتارعلی الدرالمختار او الشرح الکبیرپه حواله داسې کاږي چې :
التعزير بالقتل سياسة :
أجاز الحنفية والمالكية (1) : أن تكون عقوبة التعزير كما في حال التكرار (العود) أو اعتياد الإجرام، أو المواقعة في الدبر (اللواطة)، أو القتل بالمثقل عند الحنفية: هي القتل، ويسمونه القتل سياسة، أي إذا رأى الحاكم المصلحة فيه، وكان جنس الجريمة يوجب القتل.
وقد أفتى أكثر فقهاء الحنفية بناء عليه بقتل من أكثر من سب النبي صلّى الله عليه وسلم من أهل الذمة، وإن أسلم بعد أخذه، وقالوا: يقتل سياسة. وأجمع العلماء كما قال القاضي عياض في الشفا على وجوب قتل المسلم إذا سب النبي صلّى الله عليه وسلم ، لقوله تعالى: {إن الذين يؤذون الله ورسوله لعنهم الله في الدنيا والآخرة وأعد لهم عذاباً مهيناً} [الأحزاب:57/33].
وقالوا أيضاً: إن للإمام قتل السارق سياسة إذا تكررت منه جريمة السرقة، وله قتل من تكرر منه الخنق في ضمن المصر، لسعيه بالفساد في الأرض، ومثله كل من لا يدفع شره إلا بالقتل يقتل سياسة. وذكلك يقتل الساحر عند أكثر العلماء، والزنديق الداعي إلى زندقته، إذا قبض عليه، ولو تاب. وقد روى الترمذي عن جندب موقوفاً ومرفوعاً: «أن حد الساحر ضربه بالسيف» .
وأجاز المالكية والحنابلة وغيرهم (2) قتل الجاسوس المسلم، إذا تجسس للعدو على المسلمي
افغانستان